گیاه آسه

خصوصیات گیاه شناسی

گیاه آسه (با نام علمی Lycium barbarum)، گیاهی است از خانواده بادنجانیان یا سیب‌زمینیان یا سولاناسه (Solanaceae) که خاستگاه مشخصی ندارد، اما احتمالا بومی آسیای شرقی می باشد. گیاه آسه و گونه های مختلف آن در مناطق مختلف ایران با نام های محلی شناخته می شود. در فارسی این گیاه را با نام های دیو خار، سفیدخار، خفچه، خولان، گرگ تیغ و پیل زهره می شناسند. ارتفاع این گیاه درختچه ای با شاخه های فراوان به 2 تا 5 متر می رسد. برگ های گیاه آسه دراز، نوک تیز و بیضی شکل هستند و گل های آن به رنگ بنفش روشن دیده می شود. میوه این گیاه گوشتی با رنگ قرمز یا نارنجی و به قطر 3 تا 6 میلی متر می باشد.

محل رویش و پراکنش گیاه آسه

دیو خار خاستگاه مشخصی ندارد، اما احتمالا بومی آسیای شرقی بوده است. آسه در مناطق جنوب و جنوب شرقی ایران مانند جنوب ایران در سد کرخه تا برازجان، کتل کمارج، بوشهر، لنگه، بندرعباس، مکران، چابهار و جزیره خارک، بلوچستان، یزد، کرمان و لرستان می روید. همچنین، گونه دیگری از آن در مناطق شمال غربی ایران نظیر ارومیه یافت می شود.

ترکیبات شیمیایی موثر گیاه دیو خار

این گیاه حاوی ترکیبات شیمیایی نظیر تانن ها، اسید سیانیدریک، کولن و مواد قندی می باشد. از تمام قسمت های مختلف این گیاه از جمله برگ، گل، میوه، ساقه، ریشه و تخم گیاه استفاده دارویی و پزشکی می شود.

خواص و کاربرد آسه

در عربستان مرسوم است اعضای هوایی، ریشه، تخم و ساقه گیاه را گرفته خرد کرده در حوضی می خیسانند و پس از دو تا سه روز خیساندن خوب لگد می کنند و بعد آن را صاف کرده می گذارند که قسمت صاف شده ته نشین شود و مایع زلال روی آن را گرفته می جوشانند، آن قدر که سفت، یعنی خمیری شود و سپس آن را برداشته و در خیک هایی ریخته، حمل و توزیع می نمایند، این نوع عصاره را خولان می نامند.

در نوع دیگری روش تهیه آن است که ریشک ها و زوائد را گرفته و سپس می پزند و عصاره خمیری را به شکل گلوله در می آورند این نوع را حضحض می نامند. علامت این که خولان خالص است و با سایر گیاهان اختلاطی ندارد این است که رنگ بیرون آن زرد مایل به سیاهی و رنگ داخل آن سرخ باشد، وقتی در آب حل شود کف آن به رنگ خون در می آید و طعم آن کمی گس و تلخ است و اگر در آتش بیندازند، شعله ور می شود.

فواید خولان و یا حضحض ( گیاه آسه)

خولان و یا حضحض از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر حرارت و برودت معتدل است و کمی خشک و عده ای از حکما آن را سرد و خشک می دانند. از نظر خواص قابض، محلل و خنک کننده است. خوردن آن برای ورم های داخلی، اسهال، قطع سیلان رطوبت ها و عرق، بند آوردن خونریزی، اخلاط سینه، تسکین سرفه، درد کبد، یرقان سیاه و شکم روش نافع است. در عین حال این گیاه مدر بوده و در باز کردن عادت ماهیانه، حرارت کلیه، زخم مجاری ادرار، التهاب و تشنگی مفید است. علاوه بر این، قطره آن برای بند آوردن جریان رطوبت و چرک از گوش مفید است.

موارد مصرف آسه (خولان یا حضحض) در طب سنتی

• مضمضه آن برای تقویت لثه سست و غرغره آن برای ورم حلق نافع است.
• استعمال خارجی (ضماد) آن به چشم برای ضعف بینایی، جرب، خارش پلک، درد چشم و قطع نزول آب از چشم مفید است.
• تنقیه آن برای اسهال مزمن و زخم روده ها موثر می باشد.
• در شرح قانون آمده است که حضحض با این که قطع خونریزی می کند، در عین حال در باز کردن عادت ماهیانه بسیار موثر واقع می شود.
• اگر مقدار دمنوش گیاه آسه (یک گرم از گیاه در یک فنجان آب گرم) 24 ساعت خورده شود، برای رفع سیاه سرفه و تسکین سرفه مفید است.
• در هند میوه گیاه را برای تقویت نیروی جنسی می خورند. در برگ های جوان درختچه اسید سیانیدریک وجود دارد و از میوه های آن برای تقویت نیروی جنسی استفاده می شود.
• در چین میوه و پوست این درختچه برای ازدیاد دید چشم و تنظیم فعالیت کلیه مصرف می شود. همچنین، در هند و چین از پوست ریشه گیاه برای رفع ناراحتی های کلیه، استخوان ها و دندان و از میوه آن برای معالجه بیماری های اعصاب استفاده می شود.

نکته: این گیاه مضر طحال است، به همین علت باید با  انیسون خورده شود.