آویشن

آویشن گیاهی است علفی، با شاخه های زیاد و چوبی به ارتفاع تا 30 سانتی متر، که در نواحی کوهستانی در بین تخته سنگ می روید.

ساقه های آویشن پوشیده از کرک و برگ های کوچک فراوان است. برگ های کوچک گیاه، لوزی شکل و نوک تیز هستند و به صورت متقابل، روی ساقه قرار دارند.

گل های کوچک گلی یا سفید رنگ به صورت مجتمع در انتهای ساقه قرار گرفته اند. قسمت مورد استفاده گیاه، گل و به ویژه برگ های آن است. این گیاه، به طور محدود و برای تهیه دارو، در ایران کشت می شود.

تاریخچه

آویشن باغی، نوع کشت شده آویشن وحشی (Thymus serpyllum) است. نام لاتین آویشن وحشی که به عنوان مادر آویشن شناخته شده، شاید به دلیل کاربرد سنتی آن در درمان ناراحتی های دروان یائسگی از رشد مارگونه گیاه گرفته شده است.

pliny آن را به عنوان پادزهر نیش مار و سم جانوران دریایی و همچنین درمان سردرد توصیه می کند.

رومیان نیز آویشن را می سوزاندند، زیرا باور داشتند که دود آن عقرب را دور می کند.

منشا جغرافیایی

این گیاه، بومی قسمت های مرکزی و جنوب اروپا، بالکان و قفقاز است.

در اروپای مرکزی، شرق آفریقا، هند، ترکیه، مراکش و آمریکای شمالی و درسطوح وسیع کشت می شود و صادرات آن، اکثرا از کشورهای اسپانیا، مراکش، فرانسه، بلغارستان و مجارستان به دیگر نقاط جهان صورت می گیرد.

ترکیبات مهم آویشن

مهم ترین ترکیب گیاه، اسانس آن است که به میزان 2/5-1 درصد در برگ های آن وجود دارد.

مهم ترین اجسام اسانس شامل تیمول 1 و کارواکرول 2 است که به ترتیب 30-70 درصد اسانس و 15-30 درصد اسانس را تشکیل می دهند.

ترکیبات و درصد آن ها به شرایط محل کشت، زمان برداشت و سایر شرایط جغرافیایی بستگی دارد.

داروشناختی و اثرات مهم

مصرف خوراکی آویشن دارای اثرات خلط آور و ضد سرفه است؛ به همین دلیل محصولات بسیاری، به ویژه به صورت شربت از آن تهیه شده است. همچنین در برونشیت، سیاه سرفه و نزله ها، می توان از آن استفاده کرد. خاصیت ضد میکروب تیمول در آن بسیار قوی و حدود 25 باز از فنل در مورد تعدادی از میکروب ها بیشتر است.

همچنین در بعضی از محصولات موضعی، به عنوان ضد خارش، ضد میکروب، مالشی قرمز کننده و محرک، محلول های حمام و محلول های غرغره برای کاهش تورم دهان و گلو استفاده می شود.

شکل دیگر مصرف آویشن، به صورت پودر در بعضی ادویه جات و ترشی هاست. همچنین به طور مستقیم یا همراه با دیگر گیاهان، به عنوان بو، مزه و ضد نفخ در صنایع غذایی مصرف زیادی دارد.

در طب عوام، بیشتر به خاطر اثرات مسکن، ضد اسپاسم و ضد نفخ از ان استفاده می کنند.

مهم ترین اثرات گزارش شده

سقط کننده جنین، حساسیت زدا، ضد درد، ضد حساسیت، ضد آلزایمر، ضد آرتریت، ضد میکروب، ضد سلولیت، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد ادم، ضد التهاب، ضد موتاژن، ضد اکسیدان، ضد تب، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد قارچ، ضد کرم(به خصوص کرم آسکاریس)، ضد احتقان، ضد سرفه، ضد نفخ، بهبود دهنده زخم های داخلی، قابض، بازکننده برونش ها، آنتاگونیست کلسیم، معرق، خلط آور، کاهش دهنده چربی خون، کاهش دهنده پرفشاری خون، محرک سیستم ایمنی بدن، حشره کش، کاهش دهنده ترشحات بزاقی، مسکن و محرک.

طریقه و میزان مصرف

تهیه چای

2 گرم ازپودربرگ آویشن را با یک لیوان آب جوشانده و پس از 15-10 دقیقه صاف کرده و بنوشد. داروهای گیاهی تهیه شده ازآویشن، بیشتر به شکل مایع و شربت هستند که با استفاده از راهنمای دارو باید مصرف شوند.

همچنین به صورت تی بگ های مختلف، که معمولا حاوی 2 گرم پودر یا خرد شده برگ آویشن است، عرضه می شود.

خواص دیگر آویشن عبارت است از: ادرار آور و ضد عفونی کننده مجاری  ادرار.

عوارض جانبی مصرف آویشن

تا کنون در مورد عوارض جانبی ناشی از مصرف مقادیر خوراکی آویشن یا فرآورده های وابسته، گزارشی داده نشده است؛ ولی ممکن است در موارد معدودی، دردهای شکمی را ایجاد نماید و یا باعث کلاپس موقت گردد.

نکته دیگر اینکه استفاده داخلی از تیمول در شرایط داشتن کولیت، نارسایی قلبی و در دوران حاملگی، توصیه نمی گردد.

مقدار مصرف عادی آن برای افراد بالای یک سال، 3-6 گرم برگ خشک، در یک نوبت و روزی 3-1 مرتبه تکرار این مقدار می باشد.

کودکان کمتر از 5/0 – 1 گرم از گیاه یا معادل آن از فرآورده های آویشن را روزی چند مرتبه می توانند مصرف کنند.

همچنین میزان مصرف تنتور آویشن برای بزرگسالان 40 قطره تا سه بار در روز و یک ششم این مقدار برای کودکان زیر یک سال است.

مصرف شربت های مختلف، برحسب دستور کارخانه سازنده می باشد.

افزون براین دم کرده 5 گرم در 100 میلی لیتر آب، به عنوان غرغره یا دهانشویه و یا مصارف موضعی، توصیه شده است.

موارد احتیاط

گرچه ممکن است مصرف در دوران حاملگی و شیردهی خطراتی در برنداشته باشد، ولی چون مطالعات در این مورد کامل نشده، بهتر است زیر نظر پزشک مصرف شود.

نکات قابل توجه

• گیاهانی با نام آویشن پهن، آویشن باریک و آویشن شیرازی که در عطاری ها و در بازار ایران وجود دارند، متفاوت از آویشن هستند، ولی به علت شباهت در بعضی ترکیبات یا شباهت ظاهری، به این نام ها نامیده شده اند. راجع به این آویشن ها، توضیحات لازم ارائه شده است.
• گونه دیگری از آویشن با نام علمی (thymus zygis) که شباهت بسیاری از نظر ظاهری و ترکیبات، با گونه اصلی دارد، در بعضی نقاط به جای آویشن اصلی (thymus vulgaris) مصرف می شود .گونه مذکور در ایران رویش ندارد.
• به بعضی از گونه های گیاه (thymus) در ایران آویشن اطلاق می شود. این گیاه در مناطق زیادی از ایران (شمال، غرب و مرکز، از جمله مازندران، گیلان، آذربایجان، کردستان، اطراف تهران و اطراف قزوین) می روید.
• آویشنی که در بیشتر کتب گیاهان دارویی دنیا به عنوان استاندارد و گونه اصلی دارویی نوشته شده، thymus vulgaris است که به صورت محدود در ایران کشت میشود. بیشتر گیاهانی که تحت نام آویشن دربازارهای ایران عرضه می شوند از نظر جنس و گونه متفاوتند، ولی در اثرات دارویی مشابهت دارند.

نام دیگر آویشن باغی

نام علمی  Thymus vulgaris

نام عمومی common thyme

نام انگلیسیThyme

نام عربی العبس (صعتر رسمی) (Satar rasmi،Alabs)

نام فرانسوی thym vulgaire

نام آلمانیGartenthymian

نام های مترادف  Thymus collinus، Thymus glandulosa

نام خانواده lamiaceae،Labiatae (نعنا)

منبع گیاهان دارویی و گیاه درمانی – مولف دکتر محمد حسین صالحی سورمقی / جلد اول

در کتاب مخزن الادویه تألیف مرحوم سید محمد حسین عقیلی علوی خراسانی شیرازی در مورد آویشن اینگونه نوشته شده است:

آویشن، صعتر
Zattaria multiflora

به فارسی آبشن و اوشن و به اصفهانی اویشم و آویشن و به ترکی کلکلیک و به هندی ساتر نامند؛ برگ گیاهی است و انواع می‌باشد بستانی و بری و جبلی، بستانی را به فارسی مرزه نامند و همه در طعم تند و خوش‌بو و گل همه کبود و بهترین آن برگ کوچک تازه بری آن است و دراز برگ آن بهتر از مدور آن است.
طبیعت آن در آخر دوم گرم و خشک و بعضی در اول سوم گفته‌اند و گرمی و خشکی ذاتی آن زیاده

خواص عمومی آن: باز کننده مجاری و قطع کننده و خشک کننده و از بین برندن بادها و بلغم‌؛ لطیف کننده اغذیه غلیظ و سنگین و تقویت کننده نیروی جنسی و اشتهاآوری غذا و پاک‌کردن ریه و معده و کبد و امعا از رطوبات و بلغم مشهورترین دارو و ادویه گیاهی است.

خوردن داروهای اسهال آور گیاهی همراه با جوشانده آویشن رفع کننده تخامه و عفونت غذا و ترش شدن آن و دل بهم خوردگی و درد دل و قولنج ناشی از باد و بلغم رسوب شده و موجب از بین رفتن و خارج شدن اقسام کرم معده و کرم کدو است؛ اگر قبل از مصرف داروی اسهال آور با پخته آن را با عسل بخورند باعث تهیه اخلاط است برای دفع بهتر و مسهل به آسانی عمل خواهد کرد.

بهترین و مؤثرترین آن آویشن شیرازی است که موجب از بین رفتن کلسترول خون در نتیجه رقیق شدن خون است و جمع کردن رطوبات اضافی معده و بلغم بوده و مانع از تبخیر زیادی بخارات شده و مسکن درد دندان و دردهای عارضی از نیروی بدن در مواضع تکیه‌گاهی مفاصل بوده و دردهای مثانه و رحم و مجاری ادرار را با نیروی تریاقیت خود از بین می‌برد.

آویشن در درمان عفونت‌ها و قارچ‌ها داخلی و خارجی و عفونت‌های روده‌ای مؤثر است، همچنین در درمان تب‌های عفونی، عفونت‌های خونی، اسهال، اسهال‌های مزمن و خونی بی نظیر است.

آویشن به صورت پودر، جوشانده، دم کرده(چای آویشن، دمنوش آویشن)، ضماد و در ترکیب با داروهای دیگر استفاده می‌شود.

دم کرده و چای آویشن ضد خستگی و التهاب و آرام بخش است. خوردن آویشن با آب انجیر جهت آسم و سرفه و با انجیر خشک عرق آور است و رنگ رو را نیکو گرداند. آویشن از بین برنده عفونت‌های جلدی، قارچ‌های پوستی و ریزش مو می‌باشد.

دم کرده آن بهترین شوینده و سرم گیاهی برای شستشوی عفونت‌ها و زخم افراد دیابتی است و در ترکیب با تخم گشنیز و گل ختمی به صورت پودر که با آب جوش مخلوط شود بهترین ضماد برای زخم‌های عفونی و سر باز کردن کورک‌های چرکی و ترمیم جای نیش زالو است.

عرق آویشن بدلیل حبس اسانس فرار در خود تند و معطر می‌باشد و تأثیر آن بر روی درمان گلودردهای چرکین بشرط آنکه حداقل یک ساعت یک بار غرغره شود بسیار سریع‌تر از پنی‌سیلین و آنتی‌بیوتیک‌های دیگر می‌باشد و از آن گذشته عوارض منفی این داروهای ضد حیات را ندارند.

غرغره آن از صبح که شروع شود تا شب به درمان کامل عفونت گلو می‌انجامد در حالیکه استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های شیمیایی باعث مزمن شدن عفونت‌های گلو و سینوس‌ها می‌شود و استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در نوزادی و پس از آن معمولاً به حساسیت‌های فصلی و به آسم منجر می‌شود و از دیدگاه طب سنتی برخورد با عفونت‌ها بوسیله آنتی‌بیوتیک‌ها در اغلب موارد مردود و محکوم به ضرر و زیان‌ و خسارت‌های جبران‌ناپذیر می‌شود.

توجه داشته باشید که در درمان سرفه مصرف آویشن بهترین و مؤثرین روش درمان است؛ البته در سرفه‌های خشک باید نرم کننده‌هایی از قبیل: نشاسته، به دانه، تخم شربتی، تخم ریحان، سه پستان، قدومه، بارهنگ، بالنگو و امثال آن که برای عموم به نام چهارتخم شناخته شده است و انجیر پخته مصرف شود تا گلو نرم و به اصطلاح خلط دار شود و توأماً غرغره عرق آویشن انجام گردد.

توجه داشته باشید سرفه نباید به سرعت قطع شود زیرا سرفه خود تمهیدی عقلانی برای دفع و رهایی ترشحات و خلط از ریه‌های شما است.
خوردن آویشن با پنیر چاق کننده است.

مضمضه آن با سرکه و زیره برای درد دندان و گلو خیلی مفید و سرمه کردن به آب جوشانده آن جهت رفع سفیدی چشم و شب کوری نافع است.

مربای آن با شکر یا عسل برای تقویت ذهن و بشاش شدن صورت نافع است. روغن گل آن برای دردکمر و قولنج و مفاصل بدن، از روغن های دیگر مجربتر است.
کاکوتی نیز از انواع مختلف آویشن است که دارای خواص مشابه و اعمال یکسانی است. 

مرزه که نام دیگر آن صعتر بستانی است بعلت اسانس موجود در آن معده و روده را ضدعفونی کرده و باعث از بین رفتن عفونتهای معدی است.

** هشدار

“مصرف هر آنچه در این مطلب معرفی شد و هر نوع گیاه دیگر، تنها با تجویز متخصص طب سنتی و گیاهان دارویی آزاد است و هرگز نباید به‌صورت خودسر از آنها استفاده کنید.”

“مطالب این بخش صرفا جنبه اطلاع رسانی دارد. آموزشگاه جوانه سبز هیچگونه درمان و مسئولیتی در قبال استفاده نادرست و بدون تحقیق و نظر پزشک از موارد نوشته شده را ندارد.”